AGRESJA DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM I SPOSOBY JEJ ELIMINOWANIA

 

Jakość relacji międzyludzkich skłania do głębokich refleksji nad kształtem życia

współczesnego człowieka. Duży niepokój budzi przemoc i brutalność działań

skierowanych przeciwko drugiemu człowiekowi. Od wielu lat w mediach pojawiają się

sygnały dotyczące bulwersujących zachowań dzieci i młodzieży. Agresję obserwujemy

nie tylko w filmach dla dorosłych ale także w bajkach dla dzieci.

Problem agresji dotyczy ludzi w każdym wieku nawet dzieci w wieku przedszkolnym.

Dzieci agresywne sprawiają dużo trudności zarówno nauczycielom jak i rodzicom.

Wywołują konflikty, biją inne dzieci, skarżą, przezywają, niszczą lub uszkadzają

przedmioty, męczą zwierzęta.

Analizując teoretyczne zagadnienia dotyczące agresji, biorąc pod uwagę przydatność

wiedzy do praktyki pedagogicznej w przedszkolu należy wyróżnić agresję fizyczną i

werbalną.

Agresja fizyczna - to bezpośrednie zadawanie bólu innym osobom. Dziecko w momencie

wybuchu gniewu bije, gryzie kopie i drapie. Jedną z form agresji fizycznej jest

okrucieństwo. Dzieci nie zawsze zdają sobie sprawę z tego, że zadają cierpienie, nie

mając takiej intencji. Przykładem może być – wyrywanie muchom skrzydełek i

obserwowanie czy będą biegać. Dokonując tych okrutnych czynów dziecko kieruje się

jedynie ciekawością.

Agresja werbalna – dziecko nie wchodzi w bezpośredni fizyczny kontakt z osobami a

powoduje ich cierpienie poprzez wyśmiewanie, złośliwe uwagi, przezywanie, skarżenie.

Dziecko w sposób otwarty dokucza innej osobie, bądź w sposób ukryty obmawia,

plotkuje, skarży. Ta forma agresji jest często spotykana w środowisku dzieci

przedszkolnych.

Zdaniem A Kozłowskiej, innymi formami agresji, typowymi dla dzieci w wieku

przedszkolnym są jej niewerbalne formy. Zachowania tego typu polegają na

przedrzeźnianiu, robieniu min, wysuwaniu języka do innego dziecka z zamiarem

zrobienia mu przykrości. Takie zachowania dzieci odbierają inaczej niż dorośli, którzy

niestety są skłonni do lekceważenia tej formy agresji i dziecko, które tłumaczy się, że

uderzyło kolegę, bo ten się do niego wstrętnie wykrzywił, nie jest zrozumiane

przez dorosłego.

Agresja naśladowcza – dziecko od początku swojego życia naśladuje, obserwuje

najbliższe otoczenie. Agresywne zachowanie się dzieci bywa następstwem oddziaływania

określonych modeli zachowań. Warto podkreślić, że największe szanse stania się

modelem maja osoby znaczące dla dziecka : rodzice, rodzeństwo, a także inne osoby

posiadające autorytet w oczach dziecka.

Agresja frustracyjna - pojawia się w momencie niemożności

przezwyciężenia przeszkody fizycznej lub psychicznej w zaspokojeniu danej potrzeby.

Frustracje wywołują wystąpienie poczucia krzywdy, emocji, gniewu, zdenerwowania,

wrogości.

Autoagresja – zachowanie, które dziecko kieruje przeciwko sobie np: obgryzanie

paznokci aż do krwi, uderzenie głową w ścianę itp. Dzieci przejawiające swoją agresję w

takiej formie, wymagają profesjonalnej pomocy terapeutycznej, gdyż zachowania tego

typu traktowane są jako zaburzenia. Agresywne zachowanie dzieci w wieku przedszkolnym to sygnał , aby właśnie temu

dziecku poświęcić więcej uwagi, udowodnić mu, że chcemy być jego partnerem. Agresja

dziecka to znak, że to właśnie dziecko ma problem iwymaga od nas pomocy.

Oddziaływania wychowawcze względem dzieci powinny prowadzić do kształtowania

osobowości w taki sposób, aby młody człowiek świadomie umiał hamować swoją agresję.

Rodzina jest najkorzystniejszym i równocześnie najbardziej znacznym środowiskiem w

życiu dziecka. W niej gromadzi pewne społeczne doświadczenia i rozwija się

emocjonalnie. To prawidłowo funkcjonująca rodzina może dać wyraz

pełnej akceptacji dziecka, dostrzegając równocześnie jego wady.

Ważnym elementem w procesie wychowania jest stosowanie wzmocnień w konkretnych

sytuacjach zachowania się dziecka. Nie można wszystkiego dziecku zabraniać i tylko

karać, ani też na wszystko pozwalać i tylko nagradzać.

Można zatem przedstawić kilka wskazówek, kiedy istnieje kontakt z dzieckiem

agresywnym:

  1. Okazywać dziecku serdeczność, dać mu poczucie bezpieczeństwa i spokoju, bez

względu na formy jego zachowań. Poświęcać dziecku więcej czasu na rozmowę,

wysłuchanie tego co ma do powiedzenia.

  1. Rozwijać u dziecka umiejętność: komunikowania się, współpracy, rozwiązywania

konfliktów i problemów, samooceny i samodyscypliny, radzenia sobie z własnymi

często negatywnymi emocjami, budowanie poczucia własnej wartości i wiary w

siebie.

  1. Nigdy nie pozostawiać zachowań agresywnych bez reakcji i komentarza. W sytuacjach

konfliktowych stanowczo wyrazić dezaprobatę zachowania dziecka przez krótkie

stwierdzenia, na przykład : Nie zgadzam się na takie zachowanie.

  1. Na przejaw agresji, czy złości dziecka reagować spokojnie, starać się je stłumić,

wyciszyć. Należy postępować według zasady: „ Jeżeli chcesz aby dziecko reagowało

spokojnie, sam wystrzegaj się gwałtownych reakcji wobec niego i innych”.

  1. Rozmowa z dzieckiem na temat tego, że uczucie złości jest częścią naszego życia, i że

wszyscy musimy nauczyć się jak z nią walczyć. Należy przedstawić dziecku sposoby

(najlepiej poprzez zabawę) rozładowania negatywnych emocji, w formie

nieszkodliwej dla samego dziecka, jak i dla innych osób. Kiedy widzimy, że dziecko

jest rozłoszczone, warto powiedzieć dziecku, że widzimy ten problem, a jednocześnie

spróbować porozmawiać na temat, co wywołało takie stan.

  1. Ustalenie z dzieckiem norm, reguł zachowania zarówno w domu, przedszkolu, jak i w

innych miejscach (na przekład na podwórku), konsekwentne ich przestrzeganie w

momencie, kiedy dojdzie do agresywnego zachowania z jego strony. Wtenczas

dziecko czuje się współautorem określonych zasad i będzie w większym stopniu

skłonne do przestrzegania przyjętych norm.

  1. Ograniczyć czas spędzony przez dziecko przed telewizorem lub komputerem. Wspólnie

dobierać programy, które dziecko może oglądać. Najlepiej wybierać takie programy,

które ubogacą dziecko w wiedzę, wyobraźnie. Po obejrzeniu programu, wskazane jest

aby przeprowadzić z dzieckiem rozmowę o treściach w nim zawartych.

  1. Wskazane jest, aby przydzielić dziecku stałe obowiązki, i co istotne, sumiennie rozliczać

z obowiązków. Jeżeli dziecko, nie wypełniło obowiązku, musi ponieść tego

konsekwencje, na przykład w formie małej kary. Jednocześnie, trzeba pamiętać, aby

ustalić reguły postępowania wedle obowiązków jemu powierzonych .  Ważne jest aby dziecko uczestniczyło w zajęciach dodatkowych ( balet, szkoła języków,

nauka gry na instrumencie), przez co nauczy się lepszego gospodarowania czasem, co

istotne nie będzie się nudziło.

  1. Uczyć dziecko ( na własnym przykładzie- modelownie), w jaki sposób można poradzić

sobie z negatywnymi emocjami, jak należy je wyrażać, jak rozładowywać, aby nie

uległy stłumieniu i wyparciu z obawy przed odrzuceniem, krytyką, karą.

  1. Istotne jest, aby unikać własnych reakcji agresywnych, na przekład krzyków, złośliwych

uwag. Obserwacja zachowania rodzica skuteczniej wpływa na umiejętności społeczne

dziecka niż jego tłumaczenie.

  1. Obecnie często bywa tak, że dziecko jest mało samodzielne, przez co rodzice wyręczają

je w wszelkiego rodzaju czynnościach. Dziecko mało samodzielne ucieknie w agresję

, wtedy kiedy pojawi się przed nim problem, z którym nie będzie mogło sobie

poradzić, a rodziców blisko niego nie będzie.

  1. Należy pamiętać, ż dziecko ma silną potrzebę bycia w grupie. Ważne jest, aby tego nie

zabraniać dziecku, jednocześnie jednak kontrolować towarzystwo w jakim się dziecko

znajduję. Istotne jest by dziecko przebywało w grupie, która będzie pozytywnie

wpływała na jego osobę.

 

Kilka propozycji zabaw mających za zadanie przeciwdziałaniu agresji :

Kiedy jestem zły - Rodzice z dzieckiem siedzą w kole. Każdy po kolei pokazuje co robi kiedy

jest zły.

Malowanie uczuć- Rodzice i dzieci malują uczucia, które je ogarniają, gdy tracą panowanie

nad sobą. W trakcie pracy dziecko opowiada o tym co przeżywa a rodzice doradzają mu jak

można rozwiązać takie sytuacje.

Wściekły jak dzikie zwierzę- Dziecko otrzymuje zadanie: wyobraź sobie, że jesteś

zwierzęciem. Jakie zwierzę wybierasz ? Przeobraź się w nie. Jesteś spokojny, łagodny i nie

myślisz o niczym złym. Aż nagle pojawia się jakieś inne zwierzę, z którym kiedyś bardzo się

kłóciłeś i na które jesteś jeszcze zły. Dziecko maluje dalszy przebieg tej opowieści słownie

lub plastycznie. Obrazek zostaje wywieszony i omówiony

Dziura w murze- Rodzice tworzą mur przez który dziecko usiłuje się przedostać choć nie

zawsze mu się to udaje. Po zabawie dziecko opowiada o swoich odczuciach.

Start rakiety – Rodzice i dziecko bębnią palcami po blacie stołu, najpierw cicho i powoli, a

potem coraz głośniej i szybciej. Uderzają płaskimi dłońmi o stół albo klaszczą coraz głośniej.

Tupią nogami cicho i powoli, a potem coraz głośniej, cicho naśladują brzęczenie owadów

przechodzące aż do głośnego wrzasku. Wszyscy wstają z miejsc, wyrzucają z głośnym

wrzaskiem ramiona do góry – rakieta wystartowała. Powoli wszyscy siadają. Słychać ciche

brzęczenie owadów, które również cichnie – rakieta znika za chmurami.

Grupowy obrazek – Rodzice i dziecko na kartce z bloku malują obrazek na podany wcześniej

temat. Po krótkim czasie, na sygnał każdy przekazuje kartkę sąsiadowi. Ten dodaje do

obrazka kolejne detale. Na koniec prace zostają omówione i powieszone na wystawie. Cicha opowieść- Uczestnicy siadają przy stole. Prowadzący opowiada historyjkę, a dzieci

dodają do niej odgłosy, stukając palcami albo wydając różne dźwięki: „Kropi deszcz. Z rynny

na dachu spływają kropelki. Myszka wystawiła głowę ze swej norki i porusza noskiem,

wyłapując dolatujące do niej zapachy. Biegnie szybko do domku gdzie wyczuła jedzenie.

Tam sprawnie rozłupuje znalezione ziarenko swoimi ostrymi ząbkami. Nagle przejeżdża obok

rowerzysta. Słychać jego dynamo. Myszka odwraca głowę i zauważa kota. Biegnie małymi

krokami do swojej norki. Kot wraca miękko i posuwiści na swoje legowisko. Układa się na

nim i woła głośno: miau!”

 

Literatura przedmiotu (wybrane pozycje):

1. Hang – Schnabel G.,2001, Agresja w przedszkolu, wyd. Jedność, Kraków.

2. Kozłowska A.,1996, Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego, wyd.

Żak, Warszawa.

3. Portmann R., Gry i zabawy przeciwko agresji.

4. Ranschburg J.,1993, Lęk, gniew, agresja ,wyd. WSiP, Warszawa.

5. Kozłowska A., 1996, Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego, Żak,

Warszawa.

6. Krowatschek P.,2006, Jak poradzić sobie z agresją u dzieci. Poradnik dla

rodziców, WAM, Kraków.

7. Krahe A., 2005, Agresja, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk.

8. Rumpf J., 2003, Krzyczeć, bić, niszczyć-agresja i dzieci w wieku do 13 lat, Gdańskie

Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.

9. Szostak S., Tabaka A., 2004, Porozmawiajmy o agresji, Rubikon, Kraków.